Składanie zeznań w charakterze świadka a odmowa składania zeznań w postępowaniu karnym przez świadka

W postępowaniu przed Sądem, każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek składania depozycji. Od tego obowiązku istnieje jednak wyjątek wynikający z treści art. 182 k.p.k. umożliwiający skorzystanie przez daną osobę z prawa do odmowy składania zeznań lub też przysługuje prawo do odmowy składania odpowiedzi na poszczególne pytania.

 

Kto i kiedy może skorzystać z prawa do odmowy zeznań i jakie będą tego konsekwencje?

 

Zgodnie z treścią art. 182 Kodeksu postęp. karnego, odmówić składania zeznań w sprawie karnej może wyłącznie świadek.

Żeby móc skorzystać z niniejszego prawa do odmowy złożenia zeznań, świadek musi spełniać odpowiednie kryteria. Przede wszystkim chodzi w tym zakresie o osobisty stosunek takiej osoby do oskarżonego. 

Skorzystać z tego prawa może:

1. osoba najbliższa dla oskarżonego;
2. były współmałżonek oskarżonego oraz zarówno były przysposobiony, jak i przysposabiający względem oskarżonego;
3. świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (w tym wypadku jest to  konieczność zapewnienia prawa do obrony osobie, która jest oskarżona w innej sprawie i kiedy oskarżony na skutek zmiany swojej sytuacji procesowej miałby konieczność zeznawać w innej sprawie wbrew sobie)

Osoba najbliższa

Prawo reguluje pojęcie „osoba najbliższa” w treści art. 115 §11 kodeksu karnego. I tak, zgodnie ze wskazanym art. 115 §11 k.k., w stosunku do oskarżonego*, za osobę dla niego najbliższą, uznawany będzie jego: 

• małżonek,
• wstępny,
• zstępny,
• rodzeństwo,
• powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
• osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, 
• osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Przepis ten jako mający wyjątkowy charakter nie może być interpretowany w sposób wykraczający poza wskazane wyliczenie, a z uwagi na liczne wątpliwości w tym zakresie, w orzecznictwo wskazuje, że do grona najbliższych nie można zaliczyć rodziców zastępczych – jeżeli nie są oni jednocześni najbliższymi dla dziecka, byłej konkubiny lub byłego konkubenta, czy też rodzeństwa konkubenta lub konkubiny.

Osobą najbliższą jest małżonek najczęściej. Z kolei czy osoba pozostającą we wspólnym pożyciu z oskarżonym może skorzystać z prawa odmowy składania zeznań? W pierwszej kolejności, dla uznania, że osoba we wspólnym pożyciu jest najbliższą dla oskarżonego, koniecznym jest ustalenie istnienia trzech elementów łączących obie te osoby, tj. więzi: ekonomicznej (gospodarczej), psychicznej i fizycznej, a zatem ustalenia, iż osoby te łączy szczególnie bliski stosunek osobisty, pozwalający na stwierdzenie, iż para ta tworzy realny konkubinat, zbliżony stanem faktycznym do małżeństwa. Dopiero takie ustalenia wskazują, że  taka osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.

*przez pojęcie oskarżonego należy rozumieć także podejrzanego na etapie postępowania przygotowawczego.

Odmowa składania zeznań przez świadka – konsekwencje skorzystania oraz weryfikacja przysługującego prawa przez Sąd.

Osoba występująca przed Sądem w roli świadka i spełniająca wyżej wymienione kryteria jest uprawniona do odmowy złożenia zeznań, a decyzja ta nie może podlegać ocenie organu procesowego. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań nie musi ponadto tłumaczyć, dlaczego jej decyzja jest taka, a nie inna. Sąd jednak może zweryfikować czy odmowa ta nie została złożona pod przymusem.

Kiedy świadek może odmówić składania zeznań w sprawie karnej?

Ochrona przed samooskarżeniem

Niniejsze reguluje treść art. 186 kodeksu postępowania karnego, z którego wynika, że „Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań albo zwolniona na podstawie art. 185 zwolnienie od złożenia zeznania lub udzielenia odpowiedzi może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegają ujawnieniu na rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona na podstawie art. 182 prawo odmowy zeznań lub art. 185 zwolnienie od złożenia zeznania lub udzielenia odpowiedzi.„.

Oświadczenie o odmowie ze składania zeznań przysługuje każdemu i z prawa tego świadkowie mogą skorzystać poprzez złożenie oświadczenia w tym zakresie zarówno ustnie do protokołu, jak i w treści pisma procesowego. Prawo odmowy zeznań przysługuje przy spełnieniu kryteriów zawsze, a odmowa składania zeznań trwa przez cały czas trwania postępowania.

Czy jest prawo do uchylenia się od odpowiedzi na poszczególne pytanie? Jak skorzystać z tego prawa?

Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytania zadane mu w trakcie przesłuchania. Prawo to przysługuje na podstawie przepisów karnych. Zgodnie z przepisem 183 k.p.k. „Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.„.

W piśmiennictwie, „hańba” musi być rozumiana w znaczeniu potocznym jako narażenie się na wstyd, ujmę, niesławę przez ujawnienie okoliczności poniżających w oczach opinii społecznej (Stefański, Zabłocki, Kodeks, t. 1, 2003, s. 831).

Ograniczone składanie zeznań przez świadka

Tajemnica zawodowa

Osoby związane tajemnicą zawodową, m.in. adwokaci, radcowie prawni, lekarze mogą odmówić odpowiedzi na pytania objęte tajemnicą zawodową, chyba, że zostali zwolnieni przez właściwy organ z obowiązku zachowania takiej tajemnicy. 

Tajemnica państwowa 

Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie dotyczące tajemnicy państwowej lub służbowej, chyba, że został z niej zwolniony.

Pomoc adwokata – kancelaria adwokacka Katowice – prawo karne Katowice

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości czy osobie wezwanej w charakterze świadka przysługuje możliwość odmowy zeznań lub uchylenia się odpowiedzi na pytanie, zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią. 

Autor:

Oliwia Babiarz