Rozdzielność majątkowa małżeńska – co musisz wiedzieć?

 

Ustawowa wspólność majątkowa małżeńska

Zgodnie z ogólną regułą obowiązującą w prawie polskim w momencie zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami z mocy prawa powstaje wspólność majątkowa, o czym stanowi art. 31 §1 KRO ( kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej KRO):

„Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku odrębnego każdego z małżonków.”

Na czym polega ustawowa wspólność małżeńska i co wchodzi w skład majątku wspólnego?

Wspólność majątkowa małżeńska oznacza, że prawie wszystkie przedmioty majątkowe, które zostaną nabyte w czasie trwania małżeństwa, wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Art. 31 KRO dokładnie precyzuje co wchodzi do majątku wspólnego, a mianowicie:

„Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku odrębnego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.”

Co wchodzi w skład majątku osobistego?

Oprócz majątku wspólnego małżonków, każdy z nich dysponuje tzw. majątkiem osobistym. KRO w art. 32 zawiera szczegółowe wyliczenie, co wchodzi w skład jego majątku osobistego:

„Do majątku każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego małżonka;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6)przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego małżonka;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

Czy można wyłączyć ustawową wspólność majątkową?

Ustrój wspólności majątkowej może być wyłączony i może zostać wprowadzona rozdzielność majątkowa zgodną dobrowolną decyzją małżonków. Może to nastąpić zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w trakcie jego trwania małżeństwa.

W wyjątkowych przypadkach, w trakcie trwania małżeństwa możliwe jest wprowadzenie rozdzielności mimo braku zgody jednego małżonka, a nawet na żądanie osób trzecich i mimo braku zgody obu małżonków. Mówimy wówczas, że jest to tzw. przymusowa rozdzielność majątkowa. Dochodzi do niej z mocy orzeczenia sądu.

Czym jest rozdzielność majątkowa?

Rozdzielność majątkowa oznacza, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każdy z nich ma wyłącznie odrębny majątek tzw. majątek osobisty. Wszystko co nabywają, czy to z pracy zawodowej, czy z innych tytułów wchodzi w skład ich majątków odrębnych. Mogą oczywiście nabyć jakieś przedmioty wspólnie, jednak wówczas nabywają je w częściach ułamkowych, podczas gdy w razie wspólności majątkowej nabywali by je w całości do majątku wspólnego.

Przykład: Małżonkowie, w których małżeństwie istnieje wspólność majątkowa nabywają mieszkanie do majątku wspólnego w udziale 1/1, natomiast małżonkowie, w których małżeństwie jest rozdzielność majątkowa nabywają mieszkanie w udziałach po 1/2.

Rozdzielność majątkowa powoduje, że każdy z małżonków ma również prawo zaciągania zobowiązań, zawierania umów, na własny rachunek i bez konieczności zgody drugiego małżonka. Prawnie oznacza to, iż każdy z małżonków posiada wyłącznie własny majątek.

Jak i kiedy może powstać rozdzielność majątkową?

• Intercyza:

Ustanowienie rozdzielności majątkowej może nastąpić mocą umowy majątkowej małżonków zawartej w formie intercyzy majątkowej – w formie aktu notarialnego ustanawiającego w małżeństwie lub przyszłym małżeństwie ustrój rozdzielności majątkowej. Umowa taka zwana jest potocznie „intercyzą”. Zawarcie rozdzielności majątkowej może nastąpić jeszcze przed wstąpieniem w związek małżeński, wówczas skutek odniesie z chwilą jego zawarcia, a może też zostać zawarta w trakcie małżeństwa. Intercyza zostaje zawarta przed notariuszem.

• Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej

Jeżeli jednak jeden z małżonków nie wyraża zgody na umowę ustanawiającą rozdzielność  w małżeństwie, to drugi z małżonków z ważnych powodów może zażądać ustanowienia rozdzielności na drodze sądowej.

Przez ważne powody rozumie się okoliczności natury majątkowej, jak np. trwonienie majątku  stanowiących ich wspólny dorobek, powodowanie uszczerbku w majątku , choroba alkoholowa, zaciąganie kredytów (długi) albo gdy drugi z małżonków wskutek zaniedbywania obowiązków względem rodziny lub ulegania nałogom nie przyczynia się do powstania wspólnego majątku albo go marnotrawi. Nie można jednak uznać za ważne okoliczności niezawinionych przez małżonka bądź też niezależnych od jego woli, w szczególności długotrwałej choroby.  Uzasadnieniem mogą być także okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków  majątkiem jest niemożliwe lub znacznie utrudnione np. jeden współmałżonek prowadzi działalność gospodarczą wymagająca zaciągania określonych zobowiązań, a drugi bez racjonalnych powodów, nie wyraża na takie zobowiązania zgody (zob. wyr. SN z 6.11.1972 r., III CRN 250/72, OSNCP 1973, Nr 6, poz. 113).

Rozdzielności majątkowa może powstać z datą złożenia pozwu, a wyjątkowych sytuacjach ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.

Rozdzielność na żądnie wierzyciela jednego z małżonków

Ustanowić rozdzielność może Sąd także na żądanie wierzyciela żony lub męża, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym ( wyrokiem, nakazem zapłaty, postanowieniem, ugodą, aktem notarialnym) wymaga dokonania podziału majątku małżonków.

Przesłanką żądania wierzyciela ustanowienia rozdzielności jest wykazanie istnienia stwierdzonej tytułem wykonawczym wierzytelności w stosunku do jednego z małżonków oraz uprawdopodobnienie, że zaspokojenie tej wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku. Podział jest niezbędny do zaspokojenia wierzytelności, gdy nie ma możliwości jej zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, składników majątku wspólnego wymienionych w art. 41 § 2 KRO, brak jest podstaw do poszukiwania zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków, a możliwe będzie zaspokojenie wierzyciela z udziału w majątku wspólnym małżonków, który przypadnie dłużnikowi. Należy podkreślić, że w sytuacji, gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą małżonka dłużnika, nie ma podstaw do ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami, bowiem wówczas wierzyciel może zaspokoić się z majątku wspólnego.( zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 września 2018 r., sygn. akt: IV CSK 303/17).

Separacja a rozdzielność 

Skutek orzeczenia separacji to ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Wyrok orzekający separację odnosi ten skutek, że chwila jego uprawomocnienia się w małżeństwie następuje wprowadzenie rozdzielności . Przy czym z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami na powrót ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków, sąd orzeka jednak o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności.

Poczytaj: Separacja małżeńska

Rozdzielność a ubezwłasnowolnienie małżonka lub ogłoszenie upadłości prowadzonej działalności gospodarczej

Wydanie przez Sąd orzeczenia, mocą którego dochodzi do ubezwłasnowolnienia całkowitego jednego z małżonków lub ogłoszenia upadłości, ma ten skutek, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku następuje ustanowienie pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej.

Pozew – właściwość sądu i opłaty

Pozew o ustanowienie rozdzielności należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków. Pozew należy złożyć w dwóch egzemplarzach, dołączyć do niego oryginał odpis aktu zawarcia małżeństwa, odpowiednio uzasadnić, powołać dowody. Opłata od pozwu wynosi 200 zł. Sąd rozpoznaje sprawę po przeprowadzeniu rozprawy i przesłuchaniu obu małżonków.

Pozew o rozdzielność a sprawa rozwodowa

Postępowanie sądowe o ustanowienie rozdzielności i postępowanie rozwodowe mogą się toczyć niezależnie od siebie. Postępowanie o rozdzielność może zostać zainicjowane zarówno przed sprawą rozwodową, jak i w trakcie rozwodu. Nie może zostać natomiast zainicjowane już po prawomocnym orzeczeniu rozwodu, nawet jeżeli w pozwie znalazłby się wniosek o ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną, czyli sprzed prawomocności wyroku rozwodowego.

Postępowanie sądowe a umowa majątkowa – wady i zalety

Ustanowienie rozdzielności przez sąd na żądanie małżonka nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku małżeńskiego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.

Czy rozdzielność ma wpływ na dziedziczenie?

Rozdzielność majątkowa zasadniczo nie ma wpływu na dziedziczenie.  Po śmierci współmałżonka intercyza, nie wpływa na dziedziczenie. Do dziedziczenia ustawowego i tak powoływany jest zgodnie z prawem pozostały przy życiu współmałżonek, z zastrzeżeniem art. 940 kc. 

Ile kosztuje rozdzielność majątkowa?

Zależne jest to od formy ustania rozdzielności – jeśli notarialnie, opłata jest zgodna z taksą notarialną i waha się w granicach kilkuset złotych.

Natomiast ustalenie rozdzielności na drodze sądowej wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej 200 zł. Nadto w zależności do stopnia skomplikowania sprawy np. gdy strony nie są zgodne, gdy domagają się ustanowienia rozdzielności z datą wsteczną, zapewne konieczna będzie pomoc wyspecjalizowanej kancelarii adwokackiej. 

Zalety rozdzielności majątkowej:

•  transparentność majątkowa między współmałżonkami,
• niezależność finansowa współmałżonków,
• ochrony osobistego majątku każdego z małżonków przed ewentualnymi długami współmałżonka,
•  brak kontroli ze strony współmałżonka i swoboda podejmowania decyzji finansowych.

Wady rozdzielności majątkowej:

• brak wspólnej odpowiedzialności finansowej,
• rozliczenia finansowe między małżonkami lub po ustaniu małżeństwa,
• problemy związane z własnością wspólnych nieruchomości i ruchomości,
• emocjonalne aspekty dotyczące separacji majątkowej małżonków, zwłaszcza dokonywanej w toku małżeństwa.

• Reasumując, czy warto zawrzeć rozdzielność majątkową?

  Na to pytanie każdy musi sobie odpowiedzieć indywidualnie, analizując sytuację swoją i współmałżonka, najlepiej przy wsparciu profesjonalnego pełnomocnika.

 

Autor:

Ewelina Papaj-Gajek