Rewolucja w rozwodach? – Projekt zmian w prawie rodzinnym i opiekuńczym.

W dniu 15 listopada 2021 r., Rządowe Centrum Legislacji opublikowało do konsultacji projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw z dnia 14 października 2021 r.

W związku ze wzrostem orzekanych rozwodów nie tylko w Polsce, ale i w Europie – Resort Sprawiedliwości zauważył potrzebę zmian w aktualnie obowiązujących przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, stawiając przy tym w pierwszej kolejności na dobro dziecka i rodziny.
Fundamentalną zmianą dotyczącą problematyki rozwodu jest wprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego w celu pojednania małżonków przy wsparciu mediatorów oraz usprawnienia postępowania w sprawach o rozwód.

Zgodnie z projektowanym art. 436(1) § 1 k.p.c. rozwód lub separacja mają być poprzedzone rodzinnym postępowaniem informacyjnym, jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci. Jednakże projekt wyłącza stosowanie powyższego przepisu w szczególności, gdy jeden z małżonków został prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo popełnione na szkodę drugiego małżonka lub ich wspólnego małoletniego dziecka, lub przedstawiono mu zarzut popełnienia takiego czynu, chyba że z wnioskiem o przeprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego wystąpi małżonek pokrzywdzony takim czynem. W takich przypadkach nie przeprowadza się postępowania informacyjnego.

W razie braku możliwości pojednania projekt przewiduje zawarcie ugody regulującej w szczególności sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, utrzymywanie kontaktów każdego z małżonków z ich wspólnymi małoletnimi dziećmi oraz alimenty pomiędzy małżonkami lub pomiędzy nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi.

Opisane wyżej założenia nie są przypadkowe. W rozwodach dotyczących małżeństw posiadających małoletnie dzieci pozostaje najwięcej zagadnień, które wymagają uzgodnienia lub rozstrzygnięcia – władza rodzicielska, miejsce zamieszkania dziecka, kontakty, alimenty. Często niestety zdarza się tak, że przy ustalaniu niniejszych kwestii dochodzi do sporów, co pogłębia konflikt ze szkodą dla małoletnich dzieci. W uzasadnieniu do omawianego projektu – projektodawca wskazuje, że chce wesprzeć strony w tym procesie i umożliwia w trakcie postępowania informacyjnego odbycie bezpłatnych mediacji.

Rodzinne postępowanie informacyjne stosownie do art. 436(1) §4 k.p.c., wszczynać ma się na wniosek jednego lub obojga małżonków. Od wniosku o przeprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego nie będzie pobierana opłata. Czynności w tym postępowaniu wykonywać ma sąd właściwy w sprawach o rozwód i o separację w składzie jednego sędziego, czyli sąd okręgowy, przy czym bez udziału ławników. Po złożeniu wniosku o przeprowadzenie rodzinnego postępowania informacyjnego Sąd wyznacza termin spotkania informacyjnego oraz wyznacza mediatora i kieruje strony do mediacji, zlecając wyznaczonemu mediatorowi przeprowadzenie mediacji rodzinnej. Mediacja rodzinna zgodnie z projektowaną regulacją trwa miesiąc, licząc od dnia zakończenia spotkania informacyjnego. Na zgodny wniosek stron, złożony przed upływem tego terminu, sąd może przedłużyć mediację rodzinną na czas oznaczony, nie dłuższy niż kolejne 6 miesięcy. Mediacja w ramach rodzinnego postępowania informacyjnego jest dobrowolna.

Spotkanie informacyjne ma na celu zapoznanie stron z możliwościami i korzyściami wynikającymi z polubownego rozwiązania sporu, w szczególności mediacji. W uzasadnieniu projektu zwraca się uwagę na zalety takiego spotkania, które ma nieformalny charakter, ze względu na to, iż spotkanie informacyjne może być wyznaczone zarówno w budynku sądu, jak też w innym miejscu oraz w formie online. Ta ostatnia forma w aktualnej sytuacji epidemicznej w kraju może okazać się bardzo potrzebna.

W uzasadnieniu projektu podkreśla się, że nadrzędnym celem tego postępowania jest pojednanie stron i rezygnacja z rozwodu bądź separacji z korzyścią dla małoletnich dzieci. Natomiast w przypadku, gdy strony jednak w ostateczności zdecydują się na rozwód czy separację mediatorzy pomogą uzgodnić pomiędzy małżonkami warunki rozwodu lub separacji, jak również kwestie władzy rodzicielskiej nad dziećmi, kontaktów z nimi i wysokość alimentów, a w konsekwencji zawrzeć ugodę.

Na pierwszy rzut może się wydawać, że nowe regulacje wydłużą okres trwania postępowania o rozwód czy separacje, a tym samym nie będą z korzyścią dla stron. Jednakże należy mieć w polu widzenia, że ewentualna ugoda zawarta przed mediatorem przyczyni się do usprawnienia i znacznego skrócenia postępowania o rozwód czy separację, gdyż będzie można przedłożyć ją Sądowi w postępowaniu o rozwód czy separację.
Oprócz wyżej wymienionych zmian – projektodawca zamierza zrezygnować z dotychczasowej możliwości zwrotu połowy opłaty za rozwód bez orzekania o winie. Teraz zwrot ma dotyczyć wyłącznie sytuacji kiedy orzeczono separację.

Na marginesie wskazać należy, że projekt przewiduje również zakaz żądania w rodzinnym postępowaniu informacyjnym udzielenia zabezpieczenia na podstawie art. 730 k.p.c. Umożliwienie stronom składanie wniosków o zabezpieczenie wydłużałoby rodzinne postępowanie informacyjne. Ponadto celem tego postępowania jest ukierunkowanie na wypracowanie ugody między małżonkami, a nie uzyskanie korzystnego dla każdej ze stron orzeczenia.

Próbę wprowadzenia przez projektodawcę do ustawy rodzinnego postępowania informacyjnego można ocenić pozytywnie. Niewątpliwie postępowanie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, wymaga gruntownych reform, w tym w szczególności skrócenia jego trwania, co jest niebywale istotne dla stron uczestniczących w przedmiotowych postępowaniach, jak również ich małoletnich dzieci.

Jednakże w związku z tym, że niniejsze zmiany są na etapie konsultacji dopiero czas pokaże czy zmiany faktycznie wejdą w życie i w jakiej formie oraz jak będą stosowane w praktyce.

Autorzy:

Aneta Kruk

Krystian Ćwiertnia