Odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego – na czym polega i komu przysługuje?

Od 2007 r. Kodeks karny wykonawczy daje możliwość odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Co to jest system dozoru elektronicznego? Kto może skorzystać z systemu dozoru elektronicznego? Jakie warunki należy spełnić, aby sąd orzekł o zastosowaniu wykonywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego? Na czym polega dozór elektroniczny?

Dozór elektroniczny – definicja

Dozór elektroniczny jest nieizolacyjnym sposobem wykonywania kary przy wykorzystaniu urządzeń technicznych. Jednym z takich urządzeń jest nadajnik (stosowany przy dozorze stacjonarnym), który to jest noszony na ciele skazanego. Skazany winien wskazać miejsce stałego pobytu w którym to będzie możliwe wykonanie kary w SDE. Ponadto, skazany powinien uzyskać zgodę na możliwość odbywania kary w SDE innych osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących.

Dozór elektroniczny innymi słowy jest to dozór stacjonarny. Możemy mówić również o dozorze zbliżeniowym oraz mobilnym w stosunku do środków karnych i zabezpieczających stosowanych w systemie dozoru elektronicznego. Dozór zbliżeniowy pozwala organom m.in. na kontrolę orzeczonego zakazu zbliżania się, z kolei dozór mobilny daje możliwość ustalenia, gdzie w danym momencie znajduje się skazany wykonujący dozór elektroniczny.

Kto decyduje o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Orzekanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego należy do właściwości sądu penitencjarnego. Sąd Okręgowy może również wydać postanowienie odmawiające udzielenia zezwolenia na odbycie kary w SDE. Od postanowienia odmawiającego przysługuje zażalenie.

Kto może wystąpić z wnioskiem o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary?

Z wnioskiem o udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego może wystąpić do sądu penitencjarnego:

• skazany,
• obrońca skazanego,
• prokurator,
• sądowy kurator zawodowy,
• dyrektor zakładu karnego (gdy skazany przebywa w zakładzie karnym).

Jakie warunki musi spełnić skazany, aby uzyskać zezwolenie na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Zgodnie z art. 43 la Kodeksu karnego wykonawczego, sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki:

• wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego (recydywa specjalna wielokrotna). Nie ma znaczenia, czy sąd orzekł karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, czy też bezwzględną karę pozbawienia wolności. System dozoru elektronicznego może być również zastosowany przy karze łącznej, przy której niezbędnym warunkiem do udzielenia zezwolenia przez sąd jest to, żeby kara nie była wyższa od 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
• jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary. System dozoru elektronicznego musi spełniać postulat sprawiedliwej odpłaty, a zarazem nie wywoływać dotkliwych skutków związanych z izolacją penitencjarną. Zatem nie może odnosić się do skazanych, którzy są zdemoralizowani, czy też niebezpieczni;
• skazany posiada określone miejsce stałego pobytu. Jak już wcześniej wspomniano, chodzi tu o fizyczne miejsce, w którym to skazany ma obowiązek przebywania w wyznaczonym czasie;
• osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3. Zgodę osób pełnoletnich wspólnie z nim zamieszkujących skazany powinien załączyć do wniosku. Zgoda musi być wyrażona na piśmie w sposób swobodny oraz świadomy, tzn. oświadczenie o wyrażeniu zgody na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego przez skazanego w miejscu wspólnego zamieszkiwania. Co istotne, przepis art. 43la § 4 KKW umożliwia obecnie sądowi penitencjarnemu udzielenie zezwolenia mimo braku zgody, jeśli wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla tej osoby i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu;
• odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1. Przesłanka ta sprowadza się do tego, że w odbywaniu kary w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczno-organizacyjne związane z wykonywaniem dozoru i warunki mieszkaniowe. Chodzi o warunki mieszkaniowe skazanego, które to brak przeszkód do działania aparatury monitorującej skazanego. Taką przeszkodą może być brak niezbędnej infrastruktury energetycznej, brak zasięgu telefonii komórkowej.

Systemem dozoru elektronicznego nie może zostać objęty skazany w warunkach recydywy wielokrotnej, ale i systemem tym nie może zostać objęta osoba, wobec której orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za wykroczenie skarbowe, karę porządkową lub środek przymusu skutkujący pozbawienie wolności, również wobec której orzeczono karę aresztu, czy też zastępczą karę aresztu za wykroczenie. Natomiast w systemie dozoru elektronicznego może być dobywana kara pozbawienia wolności za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Warunki szczególne odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego

Zgodnie z art. 43la § 2 i 3 KKW należy dokonać rozróżnienia czy skazany rozpoczął wykonywanie kary w zakładzie karnym, czy też nie.

• Skazany nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym – w takim wypadku sąd może udzielić zezwolenia na wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego, o ile względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji bądź inne, szczególne okoliczności, nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym. Zatem za odmową zezwolenia na odbywanie kary przemawiają:
  • względy bezpieczeństwa,
  • stopień demoralizacji skazanego,
  • inne szczególne okoliczności.

Zastosowanie powyższych przesłanek jest uzależnione od oceny danego stanu faktycznego. Sąd penitencjarny musi zawsze rozważyć, czy pomimo że skazany formalnie spełnia przesłanki, nie powinien jednak odbywać kary w warunkach bezwzględnej izolacji. Powyższe świadczy o fakultatywności wydania zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE.

• Skazany przebywa w zakładzie karnym – sąd penitencjarny w takim przypadku bada dotychczasową postawę oraz zachowanie skazanego. Istotne znaczenie może mieć tu np. opinia o skazanym z jednostki penitencjarnej (zwłaszcza o tym, czy skazany odbywając karę pozbawienia wolności nie był karany dyscyplinarnie, był nagradzany, nie sprawia problemów wychowawczych, czy też przy wykonaniu kary pozbawienia wolności włączył się w proces resocjalizacji), a także analiza całokształtu zachowania skazanego po wydaniu wyroku.

Jakie inne okoliczności mogą przemawiać na korzyść skazanego który ubiega się o dobywanie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Okolicznościami przemawiającymi na korzyść skazanego będą przemawiać m.in.:

• potrzeba kontynuowania nauki lub pracy, zwłaszcza w sytuacji gdy jest jedyną osobą utrzymującą rodzinę,
• konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem lub innymi osobami,
• dotychczasowa niekaralność,
• pozytywna opinia z zakładu karnego,
• pozytywna opinia z miejsca zamieszkania,
• postawa w trakcie procesu, dobrowolne naprawienie szkody, pojednanie się z pokrzywdzonym, krytyczny stosunek do popełnionego czynu.

Wniosek skazanego o odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego – gdzie powinien być złożony?

Wniosek skazanego o udzielenie zezwolenia winien zostać złożony do sądu okręgowego zgodnie z właściwością sądu penitencjarnego, w którego okręgu skazany przebywa. Zatem chodzi o okręg w którym znajduje się faktyczne miejsce pobytu skazanego – zakład karny w którym przebywa lub miejsce pobytu na wolności.

Obowiązki skazanego związane z odbywaniem kary pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego

Uruchomienie środków technicznych niezbędnych do wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego rozpoczyna wykonywanie kary w ramach SDE.

Skazany po wydaniu postanowienia w przedmiocie udzielenia zgodny na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego powinien otrzymać na piśmie pouczenie o przysługujących mu prawach, jak i jego obowiązkach związanych z wykonywaniem kary w ramach dozoru elektronicznego, jednocześnie o konsekwencjach naruszenia obowiązków.

W treści pouczenia mogą zostać wskazane obowiązki takie jak:

Wśród obowiązków wskazanych w treści pouczenia znajdują się m.in.:

• obowiązek przebywania we wskazanym przez sąd miejscu w godzinach ustalonych w harmonogramie,
• udzielania wyjaśnień z przebiegu dozoru,
• noszenia nadajnika,
• odbierania telefonów kontrolnych w urządzeniu monitorującym,
• dbania o powierzone mu elektroniczne urządzenie rejestrujące,
• poddawanie się czynnościom kontrolnym,
• przestrzeganiu porządku prawnego.

Harmonogram odbywania kary

System Dozoru Elektronicznego pozwala skazanym na realizację podczas wykonywania kary pozbawienia wolności innych celów, w szczególności:

• świadczenie pracy,
• wykonywania praktyk religijnych,
• sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą,
• korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych,
• komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42 (osoba godna zaufania spośród przedstawicieli stowarzyszeń, fundacji, organizacji oraz instytucji wskazanych w art. 38
• utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami,
• korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii,
• dokonania niezbędnych zakupów.

Sąd penitencjarny wydając zezwolenie określa przedziały czasu, w których skazany może przebywać poza miejscem stałego pobytu.

Sąd okręgowy udzielający zezwolenia na odbycie kary w SDE sporządza harmonogram. Wskazać należy, iż we wniosku o udzielenie zezwolenia można zawrzeć propozycję harmonogramu, który to przedstawia godziny przebywania poza miejscem zamieszkania, cel w którym skazany będzie przebywał poza domem, przy czym należy pamiętać o uwzględnieniu dotarcia do danego miejsca i powrót do domu. Sąd wydający nie jest związany sporządzonym we własnym zakresie harmonogramem.

 

Autor:

Aleksandra Bartos