Europejski Nakaz Aresztowania – ENA – Kodeks postępowania karnego

Europejski nakaz aresztowania – czym jest popularna ENA?

Wydaje się go w następstwie przeprowadzenia transgranicznego uproszczonego postępowania sądowego, w ramach którego dochodzi do przekazania podejrzanych lub oskarżonych na potrzeby ścigania przestępstw lub wykonania wyroku pozbawienia wolności bądź zastosowania środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności. 

Co to tak naprawdę znaczy?

Ogromnym zaskoczeniem dla osób mieszkających za granicą jest fakt, że po kilku, a nawet wielu latach pobytu poza Polską odzywają się do nich organy ścigania, przekazujące informację o poszukiwaniu ich na arenie międzynarodowej, a to z uwagi na toczące się lub już zakończone wyrokiem skazującym za dany czyn, postępowanie karne. Europejski Nakaz Aresztowania ma na celu sprowadzenie osób poszukiwanych w Polsce do kraju. Wielokrotnie zdarza się, że dopiero po otrzymaniu takiej informacji osoby mieszkające za granicą dowiadują się, że były lub są poszukiwane w Polsce, np. poprzez wydanie wobec nich listu gończego.

Sądy znają także przypadki tzw. celowych wyjazdów poza granicę kraju, w sytuacji, w której ciąży na nich obowiązek odbycia kary lub jej części, jednak i te osoby powinny wiedzieć jakie są konsekwencje związane z ich wyjazdem i możliwością poszukiwania ich przez polskie organy ścigania.

Europejski nakaz aresztowania – co zrobić w przypadku kiedy dowiemy się, że jesteśmy poszukiwani w związku z toczącym się postępowaniem karnym?

Europejski nakaz aresztowania (dalej w skrócie: ENA) jest pierwszym i zarazem najbardziej znanym w całej Unii Europejskiej instrumentem opierającym się na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych. Został on przyjęty jako jeden z tzw. środków kompensacyjnych, mających na celu zapobieżenie negatywnym skutkom swobodnego przepływu osób. Swoboda ta wygenerowała istotne ryzyko nieskrępowanego poruszania się przestępców a to z uwagi na fakt, iż granice państwowe nie stanowią już żadnej bariery.

Przepis art. 607a Kodeksu postępowania karnego (dalej w skrócie: k.p.k.) określa przesłanki oraz tryb wydania ENA. Stanowi on jednocześnie implementację przepisu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW. Stosuje się go od 1 stycznia 2004 r. Zastępuje on długie procedury ekstradycji, które dawnej były stosowane przez państwa członkowskie.

Wobec kogo i kiedy może zostać skierowany wniosek o wydanie europejskiego nakazu aresztowania i podjęcie działań w zakresie międzynarodowej pomocy prawnej co do ścigania danych osób?

ENA może być wydany prze organ sądowy wobec osoby ściganej za przestępstwo niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Osoba wobec której został wydany europejski nakaz aresztowania może być zatem obywatelem polskim, obywatelem innego państwa członkowskiego UE, jak i osobą posiadającą obywatelstwo kraju spoza terytorium UE.

ENA może zostać wydana także niezależnie od etapu toczącego się postępowania karnego. W postępowaniu przygotowawczym będziemy mieli do czynienia z wydanym europejskim nakazem aresztowania wobec osoby, której przedstawiono zarzuty, tj. posiadającej status podejrzanego. 

Kto rozpoznaje wniosek o ENA w przypadku osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa?

Prokurator może wydać decyzję o zatrzymaniu osoby podejrzanej, co do której ma informacje dotyczącej pobytu tej osoby za granicą. Wniosek o wydanie ENA w postępowaniu przygotowawczym składa do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego.

A w przypadku oskarżonych czy też skazanych na karę pozbawienia wolności?

Na etapie postępowania, które toczy się już przed sądem, tj. fazy postępowania rozpoznawczego lub wykonawczego Europejski Nakaz Aresztowania stosuje się  w stosunku do oskarżonego lub osoby, wobec której zapadł wyrok karny lub skazanej na podstawie innej decyzji stanowiącej podstawę pozbawienia wolności osoby ściganej. Wiosek o wydanie ENA na tym etapie będzie pochodził poprzez skierowanie go z urzędu przez sąd prowadzący postępowanie bądź będzie pochodził z właściwego sprawcy sądu rejonowego.

Przesłanki wydania Europejskiego Nakazu Aresztowania – Kodeks postępowania karnego

Przesłanką pozytywną wydania ENA jest podejrzenie, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji polskich sądów karnych przebywa na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Informacja na temat miejsca pobytu osoby ściganej na terenie któregoś z państw członkowskich UE powinna być aktualna.

Wykonanie nakazu (wykonanie ena) na ma celu aresztowanie i przekazania ściganego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez państwo, w którym dana osoba przebywa.

Przesłankami negatywnymi, a ich wystąpienie oznacza, że wydanie europejskiego nakazu aresztowania jest niedopuszczalne są okoliczności takie jak:

• prowadzone przeciwko osobie ściganej postępowanie karne dotyczy przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności do roku;
• wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczone zostało w wymiarze do 4 miesięcy albo wykonaniu podlega inny środek polegający na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy.

UWAGA – stosowanie ENA

Wniosek o aresztowanie na podstawie Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) może zostać wydany wyłącznie wobec danej osoby mającej status podejrzanego za przestępstwo popełnione w Polsce albo oskarżonego o przestępstwo albo przestępstwo skarbowe. Przepisy o ENA nie będą miały zastosowania w odniesieniu do osób, które mają odpowiedzieć lub odpowiadają za popełnione wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.

Właściwość miejscowa sądu w przypadku europejskiego nakazu aresztowania

Postanowienie o wydaniu bądź odmowie europejskiego nakazu aresztowania wydaje właściwy miejscowo sąd okręgowy. Europejski nakaz aresztowania jest wydawany przez sąd okręgowy na posiedzeniu, w którym strony mogą wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią, przy czym sąd nie ma obowiązku zawiadamiania stron i innych osób o terminie posiedzenia.

Zakaz ścigania za czyny nieobjęte nakazem oraz zakaz wykonania kar nieobjętych zakazem

Zasada specjalności (inaczej zwana zasada ograniczonego ścigania) wskazuje, że nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec osoby ściganej kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pojawieniu wolności. Z tych względów w postanowieniu wydanym przez Sąd w zakresie europejskiego nakazu aresztowania znajduje się szczegółowy opis wszystkich przestępstw zarzucanych osobie lub tych, za które dana osoba została skazana. Wskazywany jest także maksymalny wymiar grożącej za te przestępstwa kary pozbawienia wolności.

Od zasady specjalności (ograniczonego ścigania) istnieje wiele wyjątków, które wyłączają możliwość jej zastosowania.

Co zrobić w sytuacji kiedy dowiem się o toczącym się postępowaniu o wydanie europejskiego nakazu aresztowania? Zostanę wezwany na przesłuchanie? 

Wszystko zależy, w którym momencie uzyskamy wiedzę na temat postępowania w związku z europejskim nakazem aresztowania. Uzyskanie wiedzy na temat toczącego się w tym przedmiocie postępowania jeszcze przed wydaniem Europejskiego Nakazu Aresztowania, np. na etapie zawiadomienia o wystąpieniu sądu rejonowego z przedmiotowym wnioskiem, pozwoli na zaangażowanie adwokata w pomoc, który będzie mógł zapoznać się z aktami postępowania oraz podjąć możliwe czynności w obronie osoby, wobec której takie postępowanie o zastosowanie środka zapobiegawczego na podstawie ENA zostało wszczęte.

W przypadku, w którym dowiadujemy się o Europejskim Nakazie Aresztowania już po jego wydaniu, należy pamiętać, że postanowienie o wydaniu Europejskiego Nakazu Aresztowania, podobnie jak postanowienie o odmowie jego wydania, nie podlega zaskarżeniu. Nie wszystko jednak stracone. Kraj, w którym dana osoba przebywa, w pierwszej kolejności powinien zbadać zasadność wydanego Europejskiego Nakazu Aresztowania i podjąć decyzję o tym czy daną osobę można zatrzymać i zastosować wobec niej areszt. I to właśnie państwo, w którym dana osoba przebywa, po zbadaniu postanowienia sądu państwa ue kierującego Europejski Nakaz Aresztowania, w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, orzeka w przedmiocie przekazania, co podlega zaskarżeniu. Należy jednak pamiętać, że tryb zaskarżenia określa tu jednak prawo krajowe państwa wykonania Europejskiego Nakazu Aresztowania.

Czy są jakiekolwiek sposoby na uchylenie europejskiego nakazu aresztowania?

Jak już wskazano wyżej, postanowienie o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania nie podlega zaskarżeniu, a zatem uchylenie tego postanowienia nie jest możliwe. Przed przekazaniem, każdej osobie poszukiwanej ENA przysługuje prawo do przesłuchania i ustosunkowania się do jego treści. Europejski Nakaz Aresztowania może jednak nie zostać wykonany w sytuacji, w której uzyska się odwołanie listu gończego i uchylenie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu.

Na marginesie wskazać należy, że Europejski Nakaz Aresztowania jest przeszkodą do wydania listu żelaznego, podobnie jak list żelazny może uniemożliwiać wydanie europejskiego nakazu aresztowania – obie te instytucje wydane w odniesieniu do tej samej osoby nie mogą bowiem funkcjonować jednocześnie. Jeżeli pierwotnie doszło do wydania listu żelaznego, to warunkiem wydania Europejskiego Nakazu Aresztowania jest skuteczne odwołanie listu żelaznego. Gdyby natomiast w pierwszej kolejności wydano nakaz, to wydanie listu żelaznego będzie dopuszczalne dopiero po uchyleniu tymczasowego aresztowania i w konsekwencji tej decyzji – po uchyleniu Europejskiego Nakazu Aresztowania.

ENA a Ekstradycja

Europejski nakaz aresztowania i ekstradycja to dwa różne mechanizmy stosowane w celu przekazania osoby poszukiwanej z jednego kraju do innego w związku z postępowaniem karnym lub wykonaniem wyroku. Obydwa mają na celu współpracę międzynarodową w sprawach karnych, ale różnią się pod względem procedur i stosowania.

Ekstradycja to tradycyjna, międzynarodowa procedura prawna, która pozwala na przekazanie osoby z jednego kraju do innego w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary. Ekstradycja może być stosowana między krajami, które mają odpowiednie umowy międzynarodowe, ale procedura ta jest bardziej skomplikowana niż ENA.

Podstawowe różnice między tymi instytucjami

Podsumowanie

Podsumowując, praktyka stosowania ENA w ostatnich latach oraz odzwierciedlające ją statystyki pokazują, że Polska jest państwem członkowskim Unii Europejskiej wydającym najwięcej Europejskich Nakazów Aresztowania. Bez wątpienia jednak należy zadbać o swoje prawa i w razie potrzeby  i możliwości skonsultować swoją sprawę, położenie i możliwości z adwokatem, który udzieli wszelkich informacji.

Warto podkreślić, że pomimo tego, że osobom wobec których wszczęto postępowanie o wydanie europejskiego nakazu aresztowania bądź wydano już taki nakaz wydaje się, że nic już nie da się zrobić, a obawy związane z deportacją do Polski wydają się być coraz bardziej realne, praktyka kancelarii w tym zakresie pokazuje, że nie raz są jeszcze prawne możliwości kwestionowania zasadności wniosku prokuratora lub sądu, które w rezultacie okazują się satysfakcjonującym rozwiązaniem trudnej sytuacji.

Autor:

Oliwia Babiarz