Zabezpieczenie potrzeb rodziny po rozwodzie a roszczenie o alimenty (art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Zabezpieczenie potrzeb rodziny art. 27 i alimenty art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje instytucje, które pozwalają na zabezpieczenie finansowe rodziny, są to roszczenie o zabezpieczenie potrzeb rodziny i o alimenty. W wydziałach rodzinnych sądów, czy to rejonowych czy okręgowych, sprawy tego rodzaju stanowią znaczny odsetek spraw rodzinnych. Instytucje są dość podobne, niemniej jednak w niniejszym wpisie skupimy się na zabezpieczeniu potrzeb rodziny.

Regulacja ta stanowi konkretyzację obowiązku z art. 23 KRiO, w którym wyrażono m.in. obowiązek małżonków do wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny. W myśl ww. przepisów oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Czemu służy roszczenie o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny?

Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb określany jest jako konkretyzacja ogólnego obowiązku alimentacyjnego, który nakłada na małżonków obowiązek działania na rzecz każdego z członków rodziny. Zgodnie z utrwaloną praktyką orzeczniczą można dochodzić roszczeń alimentacyjnych zarówno na zaspokojenie potrzeb zbiorowych rodziny (dotyczy rodziny jako całości), takich jak mieszkanie, światło, opłaty, jak i na zaspokojenie usprawiedliwionych indywidualnych potrzeb uprawnionych np. małżonka  czy dzieci.

Rodzinę w rozumieniu art. 27 KRiO stanowią małżonkowie i ich wspólne małoletnie i pełnoletnie, lecz niesamodzielne dzieci (zarówno biologiczne, jak i przysposobione), oraz pasierbowie przebywający stale we wspólnocie domowej. W piśmiennictwie przyjmuje się także, że do rodziny powinno się zaliczać małoletnie dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej i dzieci obce przyjęte dobrowolnie na wychowanie i utrzymanie. Należy wskazać, że dzieci jednego ze współmałżonków z poprzedniego małżeństwa będą stanowić część rodziny, która powstaje przez zawarcie nowego związku małżeńskiego przez tego małżonka. W takiej sytuacji osoba, która zawiera związek z osobą posiadającą małoletnie dzieci z poprzedniego małżeństwa, pomimo że nie sprawuje pieczy prawnej nad nimi, powinna wspólnie ze współmałżonkiem starać się o ich utrzymanie i wychowanie. 

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego w sprawie o rozwód sąd może na wniosek jednego z małżonków orzec o obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia w czasie trwania postępowania potrzeb rodziny, także obejmujących koszty utrzymania pełnoletnich dzieci. Takie stanowisko zostało wyrażone m. in. w Uchwale z dnia 28.11.2012 r., III CZP 77/12, LEX nr 1227986. 

Jak zatem widać zakres pojęcia „rodzina” jest szerszy niż osób uprawnionych z roszczenia alimentacyjnego dochodzonego w trakcie trwania procesu o rozwód lub o separację ( małżonek, małoletnie wspólne dzieci stron).

Kiedy małżonkowie mogą żądać zaspokojenia potrzeb rodziny? W rozwodzie lub przed? Sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny.

Jeżeli jeden z małżonków nie ma wystarczających źródeł dochodu na zaspokojenie swoich potrzeb, ale również potrzeb utrzymania dzieci i domu w którym zamieszkuje, ma prawo wystąpić z ww. roszczeniem przeciwko drugiemu współmałżonkowi, który nie łoży na utrzymanie rodziny lub łoży, ale w niewystarczającym zakresie, celem uzyskania stosownego świadczenia. W praktyce często dochodzi do sytuacji, w których w momencie rozwodu albo rozstania małżonków, jeden z małżonków, najczęściej żona, pozostaje bez wystarczających środków do życia, a drugi nie łoży w ogóle, albo łoży w niewystarczającym zakresie na utrzymanie rodziny. Zdarza się, że jeden małżonek, blokuje dostęp do konta, nie opłaca rachunków, nie przekazuje żadnych środków drugiemu, np. niepracującemu, a opiekującemu się małoletnim lub niepełnosprawnym dzieckiem stron.

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny istnieje niezależnie od tego czy małżonkowie mieszkają razem czy nie, czy posiadają wspólność ustawową majątkową czy rozdzielność majątkową. 

Reasumując, małżonkowie mogą zgłosić roszczenie potrzeb rodziny gdy w toku pozostaje:

• postępowanie o rozwód, 

• postępowanie o separację,

• separacja faktyczna. 

Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Obowiązek alimentacyjny. 

 Sąd Najwyższy w wytycznych w sprawach o alimenty /  o zaspokojenie potrzeb  wyraził pogląd, iż zakres obowiązków wynikający z treści przepisu art. 27 KRiO kształtuje zasada, w myśl której stopa życiowa małżonków, choćby pozostających w faktycznym rozłączeniu ( w separacji faktycznej), powinna być równa. Małżeński obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb małżonka ma na celu zaspokojenie uzasadnionych potrzeb poszczególnych osób z rodziny ( równej stopy życiowej małżonków), co inni członkowie rodziny, zarówno tych indywidualnych, jak i wspólnych np. związanych z zamieszkiwaniem. Na potrzeby rodziny składają się, oprócz utrzymania i wychowania dzieci, potrzeby, które z istoty swej są wspólne, a także takie, które mają charakter indywidualny. Te ostatnie mogą być jednak zaliczone do kategorii potrzeb rodziny, gdy zaspokojenie ich jest w danych okolicznościach usprawiedliwione interesem rodziny i odpowiada zasadom współżycia społecznego, a przede wszystkim zasadzie jednakowej stopy życiowej wszystkich członków danej rodziny. Wówczas można żądać zaspokojenia potrzeb utrzymania rodziny i wystąpić z roszczeniem do współmałżonka.

Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z 22 listopada 2013 r. w sprawie II Ca 899/13 (LEX nr 1715553) wskazał, że: „przepis art. 27 KRiO statuuje obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez każdego z małżonków stosownie do jego możliwości. Zakres obowiązku wyznaczają zatem siły, tj. możliwości wypełnienia obowiązku wynikające ze stanu fizycznego i psychicznego każdego z małżonków oraz możliwości zarobkowe i majątkowe każdego z nich. Dla określenia zakresu tego obowiązku właściwa jest reguła równej stopy życiowej poszczególnych członków rodziny. Nie oznacza ona jednak, że podział dochodu ma być jednakowy dla wszystkich.

Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 września 2015 r. w sprawie I ACa 332/15 (LEX nr 1808664) podkreślił, że pomiędzy małżonkami na podstawie art. 27 k.r.o. istnieje obowiązek alimentacyjny o charakterze bezwzględnym i nie uchyla go zdolność małżonka do samodzielnego utrzymania się z pracy zarobkowej lub prowadzonej działalności gospodarczej.

Oznacza to, że uprawniony mąż / żona mogą dochodzić swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej obu współmałżonków

Sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny – jaki sąd właściwy?

Powód może roszczenie  o zaspokajanie potrzeb rodziny  zrealizować jako samodzielne roszczenie lub jako roszczenie dodatkowe. 

Otóż można złożyć pozew odrębny i domagać się zaspokojenie potrzeb utrzymania rodziny do sądu rejonowego właściwego do ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego, a co istotne wraz z nim można złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia zaspokojenia potrzeb rodziny ( zaspokojenia bieżących i przyszłych potrzeb rodziny). Sąd rejonowy winien w postępowaniu w sprawie przyczyniania się do zaspokojenie potrzeb rodziny sprawnie udzielić zabezpieczenia zaspokojenia potrzeb rodziny. Postanowienie o zabezpieczeniu ma na celu zaspokojenie potrzeb rodziny na bieżąco, w toku procesu, bez konieczności przeprowadzenia żmudnego postępowania dowodowego i ma  umożliwić prawidłowe funkcjonowanie rodziny również w toku postępowania sądowego. 

Nadto w toku postepowania o rozwód lub separację, można złożyć wniosek o  zabezpieczenie roszczenia na czas trwania postępowania toczącego się przed sądem okręgowym. Co istotne w toku postępowania o rozwód albo separację z roszczeniem o zabezpieczenie potrzeb rodziny może wystąpić zarówno powód, (w powództwie o rozwód), jak i pozwany ( w odpowiedzi na pozew). 

Ważne jest również to, że jeżeli przed sądem okręgowym postępowanie o rozwód lub separację jest w toku, to  przed sądem rejonowym nie może zostać wszczęta odrębna spraw o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy tymi samymi stronami. Jeżeli jest w toku, postępowanie winno zostać zawieszone i sprawa przekazana do sądu okręgowego celem wspólnego rozpoznania wszystkich spraw.

Jak żądać zaspokojenia potrzeb rodziny / alimentów?

W razie uzyskania tytułu wykonawczego tj. wyroku w sprawie o zabezpieczenie potrzeb rodziny lub postanowienia o zabezpieczeniu w toku ww. sprawy lub sprawy o rozwód lub separację, opatrzonego odpowiednio klauzulą wykonalności lub rygorem natychmiastowej wykonalności, można sprawę skierować na drogę przymusowego dochodzenia roszczeń – do komornika.

Kiedy obowiązek zaspokojenia potrzeb rodziny wygasa?

Obowiązek zaspokojenia potrzeb rodziny wygasa z chwilą:

• separacji i rozwodu orzeczonego przez sąd ( uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód lub separację),
• wyrównania stopy życiowej małżonka i dzieci ( np. dotychczas niepracująca żona znalazła dobrze płatną pracę).

Opłaty sądowe – zabezpieczenie potrzeb rodziny

Zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilny pozew o zabezpieczenie zaspokajania potrzeb rodziny, podobnie jak i pozew o alimenty na dziecko czy alimenty pomiędzy  małżonkami albo pomiędzy rodzicami a dziećmi , jest zwolniony z opłaty sądowej, a pełnomocnictwo od opłaty skarbowej.

Autor:

Ewelina Papaj-Gajek