Następcy prawni w spółce jawnej

Zgodnie z art. 59 kodeksu spółek handlowych (dalej ksh) śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości powoduje rozwiązanie spółki jawnej. Przepisy prawa spółek dopuszczają jednak możliwość kontynuowania działalności spółki, pomimo śmierci wspólnika, o ile jednak umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią (art. 64 §1 ksh).

Do niedawna istniał w doktrynie pogląd, iż w wypadku śmierci dłużnika dwuosobowej spółki jawnej spółka automatycznie się rozwiązuje. Przeciwne stanowisko przestawił jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 października 2007 r., sygn. akt: I SA/Po 593/07. Sąd Administracyjny uznał, iż jako wadliwy należy ocenić pogląd, że śmierć wspólnika w spółce jawnej jest równoznaczna z ustaniem bytu prawnego tej spółki i skutkuje wygaśnięciem z mocy prawa decyzji o nadaniu jej NIP. Dwuosobowa spółka jawna nie ulega rozwiązaniu z powodu śmierci wspólnika jeżeli w umowie spółki została zamieszczona regulacja o dalszym istnieniu spółki ze spadkobiercami zmarłego wspólnika. W takim przypadku liczba wspólników nie ulega zmianie, gdyż w miejsce zmarłego wchodzą jego spadkobiercy. Ponieważ spółka trwa, nie zachodzi przesłanka do usunięcia z obrotu prawnego decyzji o nadaniu jej NIP.

Postanowienia umowy

W przypadku gdy spółka jawna liczy więcej niż dwóch wspólników, postanowienia umowne dotyczące śmierci jednego wspólnika nie mają aż takiego znaczenia jak w przypadku spółki dwuosobowej. Dlatego też już w trakcie zawierania umowy należy pamiętać o regulacjach na wypadek śmierci. Rekomendujemy aby w umowie spółki jawnej znalazł się zapis dotyczący kontynuacji działalności spółki w przypadku śmierci wspólnika. Przykładowy zapis może wyglądać następująco: „W razie śmierci Wspólnika Spółka nie ulega rozwiązaniu. Na miejsce zmarłego Wspólnika wstępują jego spadkobiercy”. Nie ma jednak przeciwskazań aby wskazać w treści umowy jednego tylko spadkobiercę, np. żonę wspólnika. Chyba, że osoba ta jest drugim ze wspólników. Takie postanowienia umowy będą nieważne, bowiem są one sprzeczne z istotą spółki jawnej, która zakłada współdziałanie przynajmniej dwóch wspólników.

Działania po śmierci

Kodeks spółek handlowych wymaga aby w przypadku chęci kontynuowania działalności spółki jawnej po śmierci wspólnika działać niezwłocznie. Dlatego też należy jak najszybciej ustalić ze spadkobiercami czy wyrażają zgodę na kontynuowanie działalności oraz czy wszyscy ze spadkobierców dziedziczą prawa zmarłego wspólnika. Istnieje bowiem możliwość zrzeczenia się nabytych praw przez spadkobierców, którzy nie chcą uczestniczyć w spółce. Kwestia wstąpienia spadkobiercy w miejsce zmarłego wspólnika, może zostać rozstrzygnięta również dokonując działu spadku, w którym tylko niektórzy lub jeden ze spadkobierców wstępuje do spółki w miejsce zmarłego wspólnika.

Pełnomocnik spadkobierców

W przypadku gdy spadkobierców jest kilku, ustawa wymaga aby spadkobiercy, którzy na mocy umowy spółki jawnej wchodzą w miejsce zmarłego wspólnika, wskazali spółce jedną osobę, która będzie ich przedstawicielem w sprawach dotyczących spółki. Forma złożenia oświadczenia spadkobierców o powołaniu przedstawiciela nie została uregulowana w przepisach, a zatem można przyjąć, iż jest dowolna, tzn. może być to oświadczenie ustne lub pisemne. W praktyce dobrym sposobem na uregulowanie kwestii pełnomocnika spadkobierców jest sporządzenie uchwały wspólników spółki, w której dotychczasowi wspólnicy zdecydują o kontynuowaniu działalności spółki oraz wstąpieniu w miejsce zmarłego jego spadkobierców.

Nazwa spółki

Zgodnie z art. 24 ksh nazwa spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników. W przypadku śmierci jednego z wspólników konieczna może zatem okazać się zmiana nazwy spółki,  jeśli jego imię i nazwisko było objęte firmą spółki chyba, że wspólnik za życia wyraził pisemną zgodę na pozostawienie jego nazwiska lub też jego spadkobiercy taką zgodę wyrażą. Warto mieć w polu widzenia, że o ile zachowanie imienia lub imion wspólników będących osobami fizycznymi w firmie spółki jawnej nie jest obligatoryjne, to jednak firma ta uwzględniać musi nazwisko lub nazwiska wspólników.

Zgłoszenie do rejestru

Zmiany związane ze śmiercią wspólnika wymagają zgłoszenia do Rejestru Sądowego. W przypadku gdy spadkobierców jest więcej niż jeden rodzi się pytanie którego z nich należy zgłosić w miejsce zmarłego, co do zasady bowiem spadkobiercy występują jako tzw. wspólnik zbiorowy. Przepisy tego nie regulują, a w formularzach KRS nie ma miejsca na oznaczenie wspólnika zbiorowego, dlatego przyjąć należy, iż będzie to właśnie pełnomocnik spadkobierców, który jest uprawniony do wykonywania praw zmarłego wspólnika, chyba, że w dziale spadku lub poprzez zrzeczenie się praw, tylko jednemu ze spadkobierców zostaną przyznane wyłączne prawa związane z uczestnictwem w spółce – wtedy należy wpisać do Rejestru tego spadkobiercę.

Wniosek o zmianę danych powinien zostać zgłoszony do sądu rejestrowego, co do zasady w terminie 7 dni od wystąpienia zmiany, mając jednak na uwadze, że formalności związane z dziedziczeniem trwają, termin ten wydaje się nierealny do spełnienia. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 64 ksh uzgodnienie dotyczące kontynuacji spółki po śmierci wspólnika powinno nastąpić niezwłocznie. W przeciwnym razie spadkobierca, a także jego wierzyciel, mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji spółki. Samo zgłoszenie do Sądu Rejestrowego również należy zrealizować niezwłocznie po skompletowaniu dokumentacji opisanej w niniejszym artykule.

Jako załącznik do wniosku należy dołączyć uchwałę wspólników o kontynuowaniu działalności spółki oraz o wyborze pełnomocnika spadkobierców (o ile taka została podjęta) oraz dokument poświadczający dziedziczenie – akt poświadczenia dziedziczenia lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, a także tekst jednolity umowy spółki. Wniosek powinien zawierać informacje o nowym wspólników, zmianie nazwy umowy i żądanie wykreślenia zmarłego wspólnika.

Należy pamiętać, iż od 1 lipca 2021 r. wszystkie wnioski do sądu rejestrowego należy składać w formie elektronicznej przez Portal Rejestrów Sądowych.

Autorzy:

Krystian Ćwiertnia

Natalia Ardelli